Luserna – włoska wioska, w której mówi się po cymbersku

Według niektórych uczonych – w tym słynnego pisarza cymberskiego, Mario Rigoni Stern (1921–2008) – Cimbrowie pochodzą od wojowniczego plemienia pochodzenia duńskiego, znanego jako Zimbar, które około 100 p.n.e. przeszło przez Alpy i próbowało zaatakować Rzymian.

„I być może od słowa Zimbar pochodzi Zimbrisch – język Cimbrow” – mówi Aurora, mieszkanka wioski. Ta teoria znajduje wsparcie w lokalnej toponimii (badaniu nazw miejscowności) i licznych legendach, często związanych z mitologią wikingów. Ale historycy raczej wątpią w ten mit.

„Jednak opowieść o dzielnym plemieniu Zimbar wciąż utrzymuje się jako część naszej lokalnej tożsamości” – podkreśla Aurora. „Wielu ludzi w Lusernie nadal z dumą nazywa się „północnymi przodkami”.Dokumenty pisane jednak pokazują, że pierwsi Cimbrowie byli niemieckimi osadnikami, którzy przybyli z okolic jezior Starnberg i Ammersee. W średniowieczu książęta Trydentu zapraszali bawarskich cieśli, pasterzy, drwali i kamieniarzy, by osiedlili się i zagospodarowali trudno dostępne i rzadko zamieszkane płaskowyże południowego Trydentu i północno-zachodniej Wenecji. Niektóre źródła podają, że został ich tutaj sprowadzony przez biskupa księcia Federico Vanga, który rządził tym księstwem w Świętym Cesarstwie Rzymskim mniej więcej między 1290 a 1310 rokiem.Osadnicy mówili starą formą niemieckiego z dialektem bawarskim, którego gramatyka i słownictwo przez wieki ewoluowały pod silnym wpływem języków romańskich. Efektem jest język jednocześnie łagodny i ostry: I grüazazoznacza „dzień dobry”, bóart — „praca”, a studjàrn — „uczyć się”.

Jego gardłowe dźwięki zdają się pochodzić z wiatru znad północy, zostawione tam, by zakorzenić się na płaskowyżu wraz z bawarskimi drwalami, którzy od XIII wieku ścinali okoliczne lasy.

„Nazwa Alpe Cimbra pochodzi od nich” – wyjaśnia Aurora. „Alpe po włosku odnosi się do strefy wysokogórskiej, a Cimbra — do pierwotnych mieszkańców – Cimbrow”.Cimbro osiągnęło swój szczyt między 1500 a 1700 rokiem, gdy mówiło nim ponad 20 000 osób. Potem zaczął być stopniowo pochłaniany przez lokalne dialekty. Mussolini dokończył dzieła zniszczenia: w czasie faszyzmu we Włoszech powinien być słyszany tylko język włoski.W odległej Lusernie oznaczało to zakaz używania języka ojczystego. Znaki drogowe pomalowano na nowo, lokalne niemieckie nazwy zniknęły z map, a w szkołach nauczano tylko po włosku.

Gdy większość sąsiednich wiosek dawno przestała mówić po cimbrosku lub miesza go z dialektem południowotyrolskim, w Lusernie ponad dwie trzecie mieszkańców wciąż mówi po cimbrosku w codziennym życiu – w domu, w szkole, podczas uroczystości.

Izolacja i górskie bariery pozwoliły ludności, mimo politycznych dekretów, nigdy nie zaprzestać używania własnego języka.Gdy wchodzę do znanej restauracji Malga Millegrobbe, niedaleko terenu narciarstwa biegowego, wita mnie: „Guute nàacht!” – Dobry wieczór.

Właściciel Massimo potem przechodzi na angielski i prowadzi mnie do stolika. Obserwuję, jak rozmawia z miejscowymi po włosku, niemiecku i cimbrosku, jakby grał trzygłosowy instrument.

W środku byłej górskiej chaty powietrze pachnie drewnem, rosołem i podsmażaną cebulą.Chcę spróbować czegoś z kuchni cimbro.

„Nasze menu zawiera proste, tradycyjne górskie potrawy, oparte na przepisach i wspomnieniach tego, co jedzono tutaj, kiedy było mało, ale wszystko miało smak” — mówi Massimo.Jego kucharz używa ziół, które lokalne kobiety nadal zbierają według kalendarza cimbro.

W mojej zupie czuję piołun łąkowy; w knedlu — kozi ser z pobliskiej farmy.

Na danie główne zamawiam Millegrobbe – mieszankę polenty, stopionego sera, borowików, fasoli i salsa luganega, zrobioną z tradycyjnej północnowłoskiej kiełbasy wieprzowej delikatnie przyprawionej gałką muszkatołową, pieprzem i winem. A do tego piwo z pobliskiego browaru.

„Tutaj nic nie jest importowane; wszystko jest wypasane, uprawiane lub produkowane w promieniu kilku kilometrów” – wyjaśnia Massimo. „Borowiki zbieramy sami w okolicznych lasach, kozy hoduje Serafino na swojej farmie w Nosselari, a piwo warzy Mateo we Folgarii. Wszystko ma swoje źródło i swoją historię.”

W Folgarii, w bardzo nowoczesnym browarze z zapierającym dech widokiem na dolinę Rosspach, produkuje się jedno z najwyżej położonych piw w Europie.

Założony siedem lat temu, już zdobył międzynarodowe nagrody. Nosi nazwę BarbaForte — co po włosku znaczy „chrzan”, ale w lokalnym dialekcie cimbro również coś jak „stary twardziel”. A tym „starym twardzielem” jest Mateo, mecenas kultury lokalnej.Przez lata marzył, by otworzyć własny browar i tworzyć przepisy o charakterystycznym stylu.

Już będąc właścicielem kilku barów na płaskowyżu Alpe Cimbra, zaczął z pasją eksperymentować z piwem.

„Byłem zafascynowany całym procesem warzenia. Najważniejsze są składniki najwyższej jakości, w szczególności krystalicznie czysta woda alpejska, która stanowi 95% każdego piwa” — mówi Mateo.

W 2016 roku, z pomocą dwóch firm, zaczął produkcję według własnych receptur — a w sierpniu 2018 spełnił swoje marzenie — w swojej nowej mikro‑browarni oferuje bardzo oryginalne piwa w zabawnym designe butelek i puszek.

I ponieważ muzyka jest dla niego równie ważna co chmiel, tworzy receptury piw dedykowane konkretnym muzykom i stylom muzycznym z Alpe Cimbra.

Jednym z przykładów jest Doppio Scoop, lekkie jasne piwo z nutami ananasa, limonki i grejpfruta, nazwane na cześć zespołu, który współpracuje z browarem podczas letnich wydarzeń kulturalnych. Skaromantika, natomiast, bierze swoją nazwę od gatunku ska i jest hołdem dla legendarnego trydenckiego zespołu Red Solution.

„Chcę, aby każde piwo miało coś ze mnie, by odzwierciedlało moją osobowość” — mówi niemal sentymentalnie.Mateo kreatywne eksperymenty objawiają się także w pomysłach awangardowych, takich jak popularna Brünn Cuvée, która łączy piwo z lokalnym czerwonym winem.

Naprzeciwko starej dzwonnicy we wiosce San Sebastiano znajduje się sklep z serami prowadzony przez panią Morenę. Na drzwiach wisi drewniany szyld z napisem w cymbersku Maso Guez — obok obraz krowy z odważną, sercowatą plamą na boku.„Guuten mòrgont!” wita mnie Morena po cymbersku, zapraszając, żebym spróbowała domowych serów.

„Dzień dobry!” odpowiadam, spoglądając z ciekawością na logo z motywem kozy.

Opowiada mi, że na ich farmie urodziła się biała koza z brązową plamą po boku w kształcie serca.

„Nazwaliśmy ją Gertrude II. To był znak od natury. Mój mąż Serafino uczynił ją wizualną tożsamością naszej firmy” — śmieje się Morena.

„A wiesz, co znaczy Maso Guez? To proste — ‘farma kóz’. Ale po cymbersku.”Jestem zdumiona, jak mały jest świat na płaskowyżu Alpe Cimbra: Morena jest żoną rolnika Serafina, który ma farmę w pobliskim Nosellari i dostarcza sery do restauracji Malga Millegrobe Massimo w Lusernie.

Upiera się, żebym go odwiedziła, bo tam Serafino — a latem nawet ich syn Simone — uczy turystów, jak doić kozy, robić ser kozi, a nawet przewidywać nadchodzącą burzę, obserwując zachowanie stada.Gdy żegnamy się, Morena pyta mnie: „Dóus dai fénn?”

Nie rozumiem.

„Chcesz trochę siana?” mówi, wciskając mi garść paszy dla kóz i pokazuje drogę do ich rodzinnej farmy, położonej na wysokości 1000 metrów nad poziomem morza.I tak spotykam Serafina, który akurat prowadzi grupę turystów do zagrody kozłów. Ale oto niespodzianka — Serafino nie jest cymberski. Jest imigrantem z Sardynii, gdzie jego rodzina hodowała owce, ale on już nie chciał się tym zajmować.„Pragnąłem życia w dużym mieście. Nie chciałem być pasterzem i przejąć rodzinnej farmy na Sardynii. Więc uciekłem na północ, do Trydentu. A tutaj, niespodziewanie, czekały na mnie kozy… razem z językiem cymberskim i… moją ukochaną Moreną, której muszę słuchać. To ona rządzi. A kiedy powiedziała ‘kozy’, kupiłem kozy. No, najpierw tylko jedną. Miała na imię Gertrude. A wszystkie te tutaj są jej dziećmi…”Wskazuje na stado liczące ponad sto kóz oraz kozła Fritzla, ojca wszystkich swoich dzieci.

Nazywa każdą kozę z imienia, a gdy opowiada o stadzie, to jakby mówił o swojej rodzinie. Dzieci się śmieją, kozy beczą, a pasterz kontynuuje:

„Na Sardynii wypasa się owce — ale tutaj w górach kozy są prawdziwą frajdą. Idą własną drogą, ale wciąż trzymają się stada. Tak jak Cimbrowie.”Potem pojawia się syn Serafina, prowadząc firmową gwiazdę — Gertrude II, z sercowatą plamą po boku.„Mówisz po cymbersku?” pytam dwudziestolatka Simone.

„Ya, guet wia die Muatr. Koa schtòll z’Sant Sebastiaan” — odpowiada. Nie rozumiem ani słowa.

„Wiesz, cymberski to nie tylko język — to także dom.”Później rozszyfrowuję z tablic edukacyjnych:

Koa schtòll z’Lusérn — „Nie ma lepszego miejsca niż Luserna.”

 

 

Tekst i zdjęcia: Dana Emingerová